ໃນລາຍການຊຸມຊົນລາວໃນແລງມື້ນີ້ ພວກເຮົາຈະນຳເອົາຄຳຄິດເຫັນຂອງຊາວລາວບາງຄົນຢູ່ໃນສະຫະລັດ ທີ່ຢາກເຫັນຄວາມສາມັກຄີກັນເພີ້ມຂຶ້ນ ລະຫວ່າງຄົນລາວໃນສະຫະລັດ ແລະຄົນລາວຢູ່ໃນປະເທດ ພ້ອມທັງຄຳຄິດເຫັນຂອງນັກຊ່ຽວຊານ ກ່ຽວກັບຄວາມຫລົ້ມແຫລວຂອງສັນຍາປາຣີ ປີ 1973 ທີ່ມີສ່ວນກ່ຽວພັນກັນຢ່າງເລິກເຊິ່ງກັບສັນຍາລາວໂຮມລາວທີ່ເຊັນໃນປີດຽວກັນ ໃນເລື້ອງນຳເອົາສັນຕິພາບມາສູ່ແຫລມອິນດູຈີນໂດຍໄວດັ່ງທີ່ໄດ້ສັນຍາກັນໄວ້. ບົວສະຫວັນ ມີລາຍລະອຽດເລື້ອງນີ້ ມາສະເໜີທ່ານໃນອັນດັບຕໍ່ໄປ.
ວັນທີ 21 ກຸມພາຜ່ານມາ ເປັນວັນຄົບຮອບ 50 ປີແຫ່ງສັນຍາຢຸດຍິງວຽງຈັນ ຫລື ສັນຍາລາວໂຮມລາວປີ 1973 ທີ່ແນໃສ່ຟື້ນຟູສັນຕິພາບ ແລະປະຕິບັດຄວາມຖືກຕ້ອງປອງດອງຊາດ ລະຫວ່າງລັດຖະບານວຽງຈັນ ກັບຝ່າຍແນວລາວຮັກຊາດ. ເມື່ອຫວນຄືນເຖິງ 50 ປີກ່ອນນີ້ ແນ່ນອນຫລາຍຄົນທີ່ມີສ່ວນກ່ຽວຂ້ອງໂດຍກົງ ຫລືໂດຍທາງອ້ອມ ອາດມີຄວາມຄິດເຫັນທີ່ແຕກຕ່າງກັນຫລາຍກ່ຽວກັບຜົນຕາມມາຂອງສັນຍານີ້ ເພາະມັນບໍ່ໄດ້ເຮັດໃຫ້ການຕໍ່ສູ້ກັນຂອງສອງຝ່າຍສິ້ນສຸດລົງໃນທັນທີດັ່ງທີ່ໄດ້ຕົກລົງກັນໄວ້.
ແຕ່ວ່ານັກປະຫວັດສາດ ແລະພູມມີສາດໃຫ້ຄຳຄິດເຫັນວ່າ ສັນຍານີ້ ມີຄວາມໝາຍສຳຄັນທາງປະຫວັດສາດສຳລັບຄົນລາວຫລາຍ ບໍ່ວ່າຈະຢູ່ແຫ່ງຫົນໃດກໍຕາມ ເພາະມັນໄດ້ນໍາໄປສູ່ການສະຫງົບເສິກ ດັ່ງທີ່ ດຣ. ອຽນ ແບດ, ສາດສະດາຈານສອນໃນມະຫາວິທະຍາໄລລັດວິສຄອນຊິນ ໃນເມືອງເມດິສັນ ແລະມີໄດ້ຄົ້ນຄວ້າດ້ານການເມືອງລາວມາໄດ້ຫລາຍປີກ່າວວ່າ:
ສ່ວນຊາວລາວບາງຄົນທີ່ອົບພະຍົບມາຢູ່ໃນສະຫະລັດເຊັ່ນທ່ານລາວ-ໄທ ວາງ, ຊຶ່ງເປັນຄົນເຜົ່າມົ້ງ ແລະອາຈານສອນສາສະໜາຄຣິສຕຽນຂອງໂບດປະຊາຄົມມົ້ງຢູ່ເມືອງແຟຣສໂນ, ລັດຄາລິຟໍເນຍນັ້ນ ແມ່ນຄິດວ່າ ສັນຍາລາວໂຮມລາວ ທີ່ກ່າວມາຂ້າງເທິງນັ້ນ ອາດຈະເຮັດໃຫ້ຄົນລາວຢູ່ທາງຝ່າຍວຽງຈັນຄິດວ່າ ມັນຈະເປັນຄ້າຍຄືກັນກັບກໍລະນີສັນຍາສົງຄາມກາງເມືອງຢູ່ໃນສະຫະລັດ ທີ່ວ່າ ຫລັງຈາກມີການເຊັນສັນຍາໃນປີ 1865 ແລ້ວ ທັງຝ່າຍພາກໃຕ້ ແລະພາກເໜືອກໍທ້ອນໂຮມແຜ່ນດິນໃຫ້ເປັນອັນນຶ່ງອັນດຽວກັນ ກໍຄືເປັນສະຫະລັດອາເມຣິກາມາຮອດທຸກວັນນີ້ ດັ່ງທີ່ທ່ານໃຫ້ຄຳເຫັນວ່າ:
ສັນຍາວຽງຈັນດັ່ງກ່າວມີຄວາມກ່ຽວຂ້ອງກັນຢ່າງເລິກເຊິ່ງກັບສັນຍາປາຣີເພື່ອສະຫງົບເສິກ ແລະຟື້ນຟູສັນຕິພາບທີ່ເຊັນກັນລະຫວ່າງຫວຽດນາມໃຕ້ ແລະສະຫະລັດ, ກັບຫວຽດກົງ ແລະຫວຽດນາມເໜືອ ໃນວັນທີ 27, ມັງກອນປີ 1973 ຊຶ່ງໃນນັ້ນ ສະຫະລັດເຫັນດີຖອນທະຫານອອກຈາກຫວຽດນາມພາຍໃນ 60 ວັນຫລັງຈາກສັນຍານັ້ນໄດ້ຖືກລົງລາຍເຊັນ ແລະມາດຕາ 20 ຂອງສັນຍາສະບັບນັ້ນທຸກຝ່າຍເຫັນວ່າ ໃຫ້ມີການຖອນທະຫານຕ່າງປະເທດອອກຈາກລາວ ແລະກຳປູເຈຍອີກດ້ວຍ.
ພວກນັກປະຫວັດສາດ ແລະນັການທູດຫລາຍຄົນເຊັ່ນອາຈານສອນປະຫວັດສາດ ແລະນະໂຍບາຍການຕ່າງປະເທດອາເມຣິກາ ແຄໂຣລີນ ອາຍເຊັນເບີກ (Carolyn Eisenberg) ຈາກມະຫາວິທະຍາໄລຮອຟຕຣາ (Hoftra) ໃນລັດນິວຢອກ ໃຫ້ຄຳເຫັນວ່າ ການທີ່ສັນຍາປາຣີບໍ່ສາມາດປະຕິບັດໄດ້ຕາມຂໍ້ຕົກລົງໃນຕອນນັ້ນ ກໍເພາະວ່າ ທັງຫວຽດນາມ ແລະສະຫະລັດ ຕ່າງກໍຮູ້ຢູ່ໃນໃຈແລ້ວວ່າ ມັນຈະບໍ່ເຮັດໃຫ້ສົງຄາມສິ້ນສຸດລົງໄດ້ ແຕ່ວ່າຝ່າຍສະຫະລັດ ກໍຈໍາເປັນຕ້ອງເຊັນ ເພື່ອຈະໄດ້ເປັນເງື່ອນໄຂໃຫ້ຕົນຖອນທະຫານອອກ ຈາກອິນດູຈີນ ຕາມສຽງຮຽກຮ້ອງຂອງປະຊາຊົນອາເມຣິກັນທີ່ຕໍ່ຕ້ານສົງຄາມນັ້ນໄດ້.
“ຍ້ອນວ່າສະຫະລັດ ໄດ້ພະຍາຍາມມາເປັນເວລາຫຼາຍປີແລ້ວທີ່ຈະໄດ້ມີສະພາບ ທີ່ສະຫະລັດ ຖອນທະຫານຂອງຕົນອອກໄປ ແລະຫວຽດນາມເໜືອ ກໍຖອນທະ ຫານຂອງຕົນອອກໄປ ຊຶ່ງຕ່າງຝ່າຍຕ່າງຖອນອອກ ແລະ ເສັ້ນທາງອັນນັ້ນໄດ້ໝົດໄປແຕ່ດົນແລ້ວ.” ນັ້ນຄືຄຳເວົ້າຂອງທ່ານນາງ ທີ່ກ່າວຢູ່ໃນກອງປະຊຸມຫວນຄືນເບິ່ງຄົບຮອບ 50 ປີ ແຫ່ງການຟື້ນຟູສັນຕິພາບໃນຫວຽດນາມທີ່ຈັດຂຶ້ນໃນມໍ່ໆ ມານີ້ ໂດຍສະຖາບັນສ້າງສັນຕິພາບຂອງສະຫະລັດໃນນະຄອນຫລວງວໍຊິງຕັນ.
ໂດຍເຫັນພ້ອມກັບທຸກທ່ານທີ່ກ່າວຢູ່ໃນກອງປະຊຸມນັ້ນ ທ່ານນາງບອກວ່າ ສັນຍານີ້:
“ມັນບໍ່ໄດ້ນຳມາເຊິ່ງສັນຕິພາບ ແລະບໍ່ມີໃຜຄິດດອກວ່າມັນ ຈະເຮັດໃຫ້ມີສັນຕິພາບ. ຄວາມຄາດຫວັງອັນງຈະແຈ້ງຈາກທຸກຝ່າຍກໍແມ່ນວ່າ ຕອນໃດການປະທະກັນເລີ້ມຂຶ້ນເທົ່ານັ້ນ, ອັນນັ້ນຄືຄຳຖາມ. ແຕ່ບໍ່ໃຜຄຳຖາມເລີຍວ່າ ຈະມີການສູ້ລົບຈະກັບຄືນອີກບໍ່. ມັນເຮັດໃຫ້ສະຫະລັດໜີອອກໄປ ໃນອັນທີ່ຄິດວ່າແບບບໍ່ໃຫ້ເສຍໜ້າ. ແຕ່ແນ່ນອນມັນບໍ່ໄດ້ນຳເອົາສັນຕິພາບມາໃຫ້ຫວຽດນາມ ແລະກໍບໍ່ມີໃຜຄິດແທ້ໆ ວ່າ ມັນຈະນຳເອົາສັນຕິພາບມາ.”
ໃນເມື່ອສັນຍາປາຣີທີ່ເຊັນບໍ່ເທົ່າໃດອາທິດກ່ອນໜ້ານັ້ນ ບໍ່ສາມາດເຮັດໃຫ້ສົງຄາມສິ້ນສຸດລົງໄດ້ໂດຍໄວ ຄວາມປອງດອງ ຂອງສອງຝ່າຍໃນສັນຍາວຽງຈັນ ກໍມີຂຶ້ນບໍ່ໄດ້ດົນ ແລ້ວກໍມີການຢຶດອຳນາດຂອງຝ່າຍປະເທດລາວ ແລະເຮັດໃຫ້ຝ່າຍວຽງຈັນຕົກເປັນຝ່າຍພ່າຍແຜ້ໄປ.
ຫລາຍຄົນຄົງອາດຍັງມີຄວາມຊົງຈຳທີ່ບໍ່ດີຫລາຍຢ່າງກ່ຽວກັບເຫດການທີ່ເກີດຂຶ້ນຕາມຫລັງສັນຍາລາວໂຮມລາວ ທີ່ວ່ານັ້ນ ແຕ່ແນວໃດກໍຕາມກໍມີຫລາຍຄົນລວມທັງຜູ້ທີ່ໄດ້ຮັບຜົນກະທົບຈາກສົງຄາມນີ້ໂດຍກົງ ເຊັ່ນທ່ານລາວ-ໄທ ວາງ ທີ່ມີອາຍຸບໍ່ຮອດ 10 ປີ ແລະກໍເປັນລູກກຳພ້າຢູ່ໃນເມືອງຈ້າໃນເຂດລ່ອງແຈ້ງທີ່ຢູ່ພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງນາຍພົນວັງປາວຢູ່ໃນເວລານັ້ນແມ່ນຢາກໃຫ້ຄົນລາວທຸກຄົນ ບໍ່ວ່າຈະມາຈາກຝ່າຍໃດມອງໄປຂ້າງໜ້າ.
ທ່ານລາວ-ໄທ ວາງ ມີຄວາມມຸ້ງຫວັງຢາກເຫັນຄວາມສາມັກກັນລະຫວ່າງຄົນລາວທີ່ພັດພາກຈາກປະເທດມາຕັ້ງຖິ່ນຖານໃນສະຫະລັດມີຄວາມສະມັກກັນກັບ ຄົນລາວຢູ່ພາຍໃນປະເທດຫລາຍຂຶ້ນ ຊຶ່ງທ່ານກ່າວດັ່ງນີ້:
ສະຫລຸບແລ້ວສັນຍາວຽງຈັນປີ 1973 ຊຶ່ງມີສ່ວນກ່ຽວພັນຢ່າງເລິກເຊິ່ງກັບສັນຍາປາຣີທີ່ເຊັນໃນປີດຽວກັນນັ້ນ ເຖິງຈະບໍ່ໄດ້ເຮັດໃຫ້ສົງຄາມສິ້ນສຸດລົງຢ່າງໄວວາຕາມສັນຍາກໍຕາມ ແຕ່ວ່າມັນກໍເປັນບາດກ້າວອັນສຳຄັນທີ່ນຳໄປສູ່ສັນຕິພາບໃນທີ່ສຸດ ແລະຄົນລາວທີ່ອົບພະຍົບມາຕັ້ງຖິ່ນຖານຢູ່ໃນສະຫະລັດ ກໍໄດ້ຮັບໂອກາດສ້າງຄາມກ້າວໜ້າເທົ່າທຽມກັນກັບຄົນອາເມຣິກັນທົ່ວໄປ ຊຶ່ງຫລາຍຄົນເຊັ່ນທ່ານ ລາວ-ໄທ ວາງ ນັ້ນຍັງປາດຖະໜາຢາກເຫັນຄວາມສາມັກຄີກັນຫລາຍຂຶ້ນລະຫວ່າງຄົນເຊື້ອສາຍລາວຢູ່ໃນທຸກຫົນທຸກແຫ່ງ.
