ອະດີດປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ (Jimmy Carter) ໄດ້ເສຍຊີວິດລົງໃນອາຍຸຄົບ 100 ປີ. ເຄັນ ຟາຣາບໍ (Kane Farabaugh) ນັກຂ່າວ VOA ໄດ້ຮວບຮວມເອົາຊີວິດຂອງອະດີດປະທານາທິບໍດີ ແລະ ອາຊີບຫຼັງການເປັນປະທານາທິບໍດີທີ່ຊຸກຍູ້ສົ່ງເສີມດ້ານສຸຂະພາບ ພ້ອມທັງປະຊາທິປະໄຕຢູ່ໃນທົ່ວໂລກ ແລະຍັງມີມໍລະດົກຂອງປະທານາທິບໍດີຄົນທີ 39 ຂອງສະຫະລັດ ອີກຫຼວງຫຼາຍ.
ເມື່ອ ທ່ານ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ ທໍາການສາບານໂຕເຂົ້າຮັບຕໍາແໜ່ງໃນວັນທີ 20 ມັງກອນ ປີ 1977, ທ່ານໄດ້ໃຫ້ສັນຍາວ່າ “ຈະເປັນລັດຖະບານທີ່ດີດັ່ງທີ່ປະຊາຊົນຂອງປະເທດ.”
ປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວຖະແຫຼງການໃນພິທີສາບານໂຕເຂົ້າຮັບຕໍາແໜ່ງເມື່ອປີ 1977 ວ່າ:
“ບໍ່ສາມາດມີວຽກງານໃດທີ່ສູງສົ່ງ ແລະມີກຽດ ຫຼື ມີຄວາມທະເຍີທະຍານຫຼາຍກວ່ານີ້ສໍາລັບ ອາເມຣິກາ ທີ່ຈະປະຕິບັດໃນວັນແຫ່ງການເລີ້ມຕົ້ນໃໝ່ນີ້ ຫຼາຍກ່ວາການຊ່ວຍເຫຼືອໃນການສ້າງໂລກທີ່ຍຸຕິທໍາ ແລະມີສັນຕິພາບ.”
ໂລກທີ່ ທ່ານ ຈິມມີ ຍັງຄົງສືບຕໍ່ປະຕິບັດງານ ເຖິງແມ່ນຈະຢູ່ໃນວາລະຕໍາແໜ່ງສະໃໝດຽວທີ່ດໍາລົງຢູ່ໃນທຳນຽບຂາວນັ້ນ, ໄດ້ກາຍມາເປັນຜູ້ທີ່ໄດ້ຮັບລາງວັນໂນເບລຂະແໜງສັນຕິພາບ ເຊິ່ງເປັນຫົວໜ້າອົງການທີ່ບໍ່ຫວັງຜົນກຳໄລຢູ່ທົ່ວໂລກເຊັ່ນ ສູນ Carter, ເຊິ່ງເປັນສູນທີ່ເຮັດພາລະກິດເພື່ອ “ສັນຕິພາບ, ຕໍ່ສູ້ກັບພະຍາດ, ແລະເປັນສູນທີ່ສ້າງຄວາມຫວັງ.”
ປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2007 ວ່າ:
“ຂ້າພະເຈົ້າເບິ່ງວ່າ ການເຮັດວຽກຂອງສູນ Carter ເປັນການຂະຫຍາຍໃນສິ່ງທີ່ຂ້າພະເຈົ້າພະຍາຍາມປະຕິບັດໃນຖານະປະທານາທິບໍດີ.”
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ເກີດທີ່ເມືອງ ເພລນສ໌ (Plains), ລັດຈໍເຈຍ ໃນປີ 1924. ທ່ານຮຽນຈົບຈາກສະຖາບັນການສຶກສາ US Naval Academy ໃນປີ 1946, ໂດຍຮັບເປັນເຈົ້າໜ້າທີ່ຂອງເຮືອດຳນ້ຳ ກ່ອນທີ່ຈະກັບຄືນໄປເມືອງ ເພລນສ໌ ໃນປີ 1953 ເພື່ອເຮັດກິດຈະການກ່ຽວກັບຟາມຂອງຄອບຄົວ ພາຍຫຼັງການເສຍຊີວິດຂອງພໍ່.
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໄດ້ຫັນເຂົ້າສູ່ການເມືອງລະຫວ່າງການເຄື່ອນໄຫວສິດທິພົນລະເຮືອນໃນຊຸມປີ 1960, ໂດຍດໍາລົງຕໍາແໜ່ງສະມາຊິກລັດຖະສະພາໃນລັດ ຈໍເຈຍ ສອງສະໄໝ ກ່ອນທີ່ຈະກາຍມາເປັນຜູ້ປົກຄອງລັດເມືອປີ 1971.
ທ່ານ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນພິທີສາບານຕົນເຂົ້າຮັບຕໍາແໜ່ງຜູ້ປົກຄອງລັດຈໍເຈຍໃນປີ 1971 ວ່າ:
“ຂ້າພະເຈົ້້າຂໍເວົ້າກັບພວກທ່ານແບບກົງໄປກົງມາວ່າ ໄລຍະເວລາແຫ່ງການຈໍາແນກເຊື້ອຊາດ ແມ່ນສິ້ນສຸດລົງແລ້ວ.”
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໄດ້ເລີ້ມຕົ້ນຂຶ້ນຈາກການເປັນຜູ້ປົກຄອງຂອງຂົງເຂດພາກໃຕ້ທີ່ບໍ່ມີຊື່ສຽງໃນປີ 1971 ດ້ວຍການຮັບໄຊຊະນະຈາກການແຂ່ງຂັນເອົາຕໍາແໜ່ງປະທານາທິບໍດີໃນປີ 1976, ໂດຍເອົາຊະນະພັກຣີພັບບລິກັນ ທ່ານ ເຈີຣອລ ຟອດ (Gerald Ford) ຢ່າງຫວຸດຫວິດ.
ໃນການເປັນຄົນກາງສໍາລັບໄກ່ເກ່ຍຂໍ້ຕົກລົງ Camp David ເມື່ອປີ 1979 ແລະຂໍ້ຕົກລົງສົນທິສັນຍາສັນຕິພາບລະຫວ່າງ ອີຈິບ ແລະ ອິສຣາແອລ ແມ່ນຈຸດສູງສຸດຈາກການເປັນປະທານາທິບໍດີຂອງ ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ.
ປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2009 ວ່າ:
“ເມື່ອຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ກາຍມາເປັນປະທານາທິບໍດີ, ມັນມີສົງຄາມລະຫວ່າງຊາວອາຣັບ ແລະ ຊາວອິສຣາແອລ 4 ຄັ້ງໃນຮອບ 25 ປີທີ່ຜ່ານມາ, ໂດຍມີ ອີຈິບ ເປັນຜູ້ນໍາ ເຊິ່ງໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນໂດຍສະຫະພາບໂຊຫວຽດ. ພວກເຂົາເປັນພຽງປະເທດດຽວ ທີ່ສາມາດທ້າທາຍຕໍ່ດ້ານການທະຫານຂອງ ອິສຣາແອລ ໄດ້ຢ່າງແທ້ຈິງ.”
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ຍັງໄດ້ທໍາການເຈລະຈາກ່ຽວກັບສົນທິສັນຍາມອບຄືນການຄວບຄຸມຄອງປານາ ໃຫ້ແກ່ປະເທດປານາມາ ແລະໄດ້ສ້າງຕັ້ງການພົວພັນທາງການທູດຢ່າງເຕັມອັດຕາກັບສາທາລະນະລັດປະຊາຊົນຈີນ.
ແຕ່ການປະຕິວັດອິສລາມໃນປີ 1979 ຢູ່ ອີຣ່ານ ຈະປ່ຽນເສັ້ນທາງການເປັນປະທານາທິບໍດີຂອງທ່ານ. ການປະທ້ວງທີ່ນຳພາໂດຍພວກນັກບວດຊາວອິສລາມ ນິກາຍຊີໄອ (Shiite) ໄດ້ທໍາການໂຄ່ນລົ້ມ ທ່ານ ຊາ (Shah) ທີ່ໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກ ສະຫະລັດ, ເຊິ່ງໄດ້ຫຼົບໜີອອກຈາກປະເທດ. ຕໍ່ມາ ພວກຫົວຮຸນແຮງໄດ້ບຸກເຂົ້າໄປໃນສະຖານທູດ ສະຫະລັດ ຢູ່ນະຄອນຫຼວງເຕຫະຣ່ານ ໂດຍໄດ້ຈັບຊາວອາເມຣິກັນ 66 ຄົນເປັນໂຕປະກັນ. ໃນທ້າຍເດືອນພະຈິກ, ໂຕປະກັນ 13 ຄົນໄດ້ຮັບການປ່ອຍໂຕ.
ໃນເດືອນ ເມສາ ປີ 1980, ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໄດ້ອະນຸຍາດໃຫ້ປະຕິບັດງານທາງທະຫານເພື່ອປົດປ່ອຍໂຕປະກັນທີ່ຍັງເຫຼືອ. ການປະຕະບັດງານດັ່ງກ່າວລົ້ມແຫຼວ, ແລະມີທະຫານ ສະຫະລັດ ເສຍຊີວິດ 8 ຄົນ.
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ຍັງປະເຊີນກັບສິ່ງທ້າທາຍຢູ່ພາຍໃນປະເທດ, ໃນນັ້ນລວມມີ ອັດຕາເງິນເຟີ້ ແລະການຫວ່າງງານທີ່ເພີ່ມຂຶ້ນ ເຮັດໃຫ້ລະບົບເສດຖະກິດຖືກຂັດຂວາງ, ສົ່ງຜົນເຮັດໃຫ້ທ່ານເສຍໄຊໃນການເລືອກຕັ້ງປີ 1980 ໃຫ້ແກ່ ທ່ານ ໂຣນອລ ຣີແກນ (Ronald Reagan) ຈາກພັກຣີພັບບລິກັນ.
ໃນວັນທີ 20 ມັງກອນປີ 1981, ເຊິ່ງເປັນວັນເຂົ້າຮັບຕຳແໜ່ງຂອງ ທ່ານ ຣີແກນ, ໃນທີ່ສຸດ ອີຣ່ານ ກໍໄດ້ປ່ອຍໂຕປະກັນຊາວອາເມຣິກັນ. ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ, ໄດ້ຮັບຄວາມຜ່າຍແພ້ ແລະມີອາການຊຶມເສົ້າ, ແລະທ່ານກໍໄດ້ກັບຄືນເມືອເມືອງ ເພລນສ໌ ເພື່ອວາງແຜນກ່ຽວກັບຫໍສະໝຸດປະທານາທິບໍດີຂອງທ່ານ.
ປະທານາທິບໍດີ ຈີມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2007 ວ່າ:
“ຂ້າພະເຈົ້າມີຈິນຕະນາການວ່າ ມັນຈະເປັນສິ່ງເລັກໆນ້ອຍໆ, ເຊິ່ງເປັນບ່ອນທີ່ຂ້າພະເຈົ້າຈະມີຫ້ອງການ ແລະອາຄານທີ່ສວຍງາມຕ່າງໆໃນນະຄອນ ແອັດແລນຕ້າ.”
ມັນໄດ້ກາຍເປັນຫຼາຍກ່ວານັ້ນ. ມັນເປັນອົງການບໍ່ຫວັງຜົນກຳໄລທີ່ມີຊື່ສຽງຢູ່ໃນທົ່ວໂລກ, ນັ້ນແມ່ນສູນ Carter ທີ່ໄດ້ທໍາການຕິດຕາມການເລືອກຕັ້ງຫຼາຍກວ່າ 100 ຄັ້ງ ແລະດໍາເນີນການໄກ່ເກ່ຍຕໍ່ຂໍ້ຂັດແຍ່ງຕ່າງໆນັບຕັ້ງແຕ່ຄວາມຂັດແຍ້ງທາງດ້ານນິວເຄລຍກັບເກົາຫຼີເໜືອໃນປີ 1994 ໄປຈົນຮອດຂໍ້ຕົກລົງສັນຕິພາບລະຫວ່າງ ອູການດາ ແລະ ຊູດານ.
ສູນດັ່ງກ່າວ ຍັງໄດ້ສົ່ງເສີມດ້ານສຸຂະພາບ ແລະຕໍ່ສູ້ກັບພະຍາດຢູ່ໃນຂົງເຂດທີ່ທຸກຍາກທີ່ສຸດຂອງໂລກ. ການກໍາຈັດພະຍາດແມ່ທ້ອງໃນປະເທດ ກີເນຍ ແມ່ນເປົ້າໝາຍຫຼັກໃນໂລກ.
ປະທານາທິບໍດີ ຈີມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2009 ວ່າ:
“ມີພະຍາດດຽວໃນປະຫວັດສາດຂອງມະນຸດຊາດທີ່ເຄີຍຖືກລຶບລ້າງ, ແລະນັ້ນແມ່ນພະຍາດໄຂ້ທໍລະພິດ, ເປັນເວລາຫຼາຍກວ່າ 30 ປີກ່ອນໜ້ານີ້, ດັ່ງນັ້ນ ແມ່ທ້ອງກິເນຍ ຈຶ່ງຈະກາຍມາເປັນພະຍາດທີສອງໃນປະຫວັດສາດໃນໄວໆນີ້, ທີ່ມັນຈະຖືກທໍາລາຍໄປທົ່ວຜືນແຜ່ນດິນຂອງໂລກ.”
ວຽກງານຂອງ ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໃຫ້ການຊ່ວຍເຫຼືອແກ່ມວນມະນຸດ, ໂດຍໄດ້ນຳໄປຍັງ ໂອສໂລ (Oslo) ແລະ ນໍເວ ໃນປີ 2002, ເຊິ່ງບ່ອນທີ່ທ່ານໄດ້ຮັບລາງວັນໂນເບລຂະແໜງສັນຕິພາບ.
ປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2007 ວ່າ:
“ເມື່ອຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ຮັບລາງວັນໂນເບລຂະແໜງສັນຕິພາບ, ນັ້ນກໍຍ້ອນການປະຕິບັດງານຂອງສູນ Carter. ດັ່ງນັ້ນ, ຂ້າພະເຈົ້າຈຶ່ງພໍໃຈທີ່ສຸດ ທີ່ຈະມີມໍລະດົກໂດຍອີງໃສ່ພື້ນຖານດ້ານສັນຕິພາບ ແລະ ສິດທິມະນຸດ. ຂ້າພະເຈົ້າໝາຍຄວາມວ່າ, ໃຜລະຈະບໍ່ດີໃຈ?”
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໄດ້ນໍາພາຊີວິດຢ່າງຫ້າວຫັນຂອງທ່ານໄປສູ່ຊ່ວງອາຍຸ 90 ປີ, ໂດຍລອດຊີວິດຈາກມະເຮັງສະໝອງໃນປີ 2015.
ແຕ່ສຸຂະພາບທີ່ຫຼຸດລົງ ເຮັດໃຫ້ຊີວິດຂອງທ່ານສ່ວນໃຫຍ່ໃນຊ່ວງຫຼາຍປີສຸດທ້າຍຂອງຊີວິດຢູ່ແຕ່ໃນເມືອງ ເພລນສ໌ ເຊິ່ງເປັນບ້ານເກີດຂອງທ່ານ. ທ່ານ ປາກົດໂຕຄັ້ງສຸດທ້າຍຕໍ່ສາທາລະນະໃນລະຫວ່າງພິທີສົບຂອງພັນລະຍາ, ທ່ານນາງ ໂຣຊາຣີນ (Rosalynn), ໃນເດືອນພະຈິກ ປີ 2023.
ໃນການໃຫ້ສຳພາດຕໍ່ສື່ມວນຊົນຄັ້ງສຸດທ້າຍ, ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ໄດ້ແບ່ງປັນຄວາມຫວັງຂອງທ່ານເພື່ອອະນາຄົດກັບ VOA.
ປະທານາທິບໍດີ ຈິມມີ ຄາຣ໌ເຕີ, ກ່າວໃນປີ 2019 ວ່າ:
“ຂ້າພະເຈົ້າຢາກເຫັນ ສະຫະລັດ ໃນອະນາຄົດ ມີຄວາມມຸ້ງໝັ້ນທີ່ຈະເປັນປະເທດແຫ່ງສັນຕິພາບ, ສິດທິມະນຸດ, ເປັນປະເທດທີ່ມີຄຸນນະພາບດ້ານສິ່ງແວດລ້ອມອັນກັບນຶ່ງຂອງໂລກ, ແລະຂ້າພະເຈົ້າຈະຂໍກ່າວວ່າ ມີການປະຕິບັດຕໍ່ທຸກໆຄົນຢ່າງເທົ່າທຽມ. ຖ້າພວກເຮົາສາມາດເຮັດໄດ້ດັ່ງນັ້ນ, ພວກເຮົາ ຈະເປັນມະຫາອໍານາດທີ່ແທ້ຈິງໃນປະເທດທີ່ຂ້າພະເຈົ້າຮັກທີ່ສຸດ.”
ທ່ານ ຄາຣ໌ເຕີ ມີຊີວິດຢູ່ດົນນານທີ່ສຸດຂອງຜູ້ຄອບຄອງທໍານຽບຂາວ, ແລະຊີວິດການແຕ່ງງານຂອງທ່ານກັບພັນລະຍາ ທ່ານນາງ ໂຣຊາຣີນ ທີ່ຍືນຍາວທີ່ສຸດຂອງປະທານາທິບໍດີ ແລະສິຕີໝາຍເລກນຶ່ງ.
ອ່ານບົດລາຍງານດ້ານລຸ່ມນີ້ເປັນພາສາອັງກິດ
Former President Jimmy Carter has died at the age of 100. VOA’s Kane Farabaugh extensively covered the former president’s life and post-presidential career promoting global health and democracy and has more on the legacy of the 39th president of the United States.
When Jimmy Carter took the oath of office on January 20, 1977, he promised a “government as good as its people.”
President Jimmy Carter, 1977 Inaugural Address.
"There can be no nobler nor more ambitious task for America to undertake on this day of a new beginning than to help shape a just and peaceful world."
A world he continued to shape beyond his single term in the White House,
becoming a Nobel Peace Prize laureate heading the global nonprofit, the Carter Center, whose mission is “waging peace, fighting disease, and building hope.”
President Jimmy Carter, 2007.
"I look upon the Carter Center work as an extension of what I tried to do as president.”
Carter was born in Plains, Georgia in 1924. He graduated from the U.S. Naval Academy in 1946, serving as a submarine officer before returning to Plains in 1953 to run the family farm in the wake of his father's death.
Carter entered politics during the civil rights movement of the 1960s, serving two terms as a Georgia legislator before becoming the state’s governor in 1971.
Jimmy Carter, Inaugural Address as Georgia Governor, 1971.
“I say to you quite frankly that the time for racial discrimination is over.”
Carter went from being an unknown southern Governor in 1971 to the winning presidential candidate in 1976, narrowly defeating Republican Gerald Ford.
Mediating the 1979 Camp David Accords and the eventual peace treaty between Egypt and Israel was the pinnacle of Carter’s presidency.
President Jimmy Carter, 2009.
"When I became president, there had been four wars between Arabs and Israelis in the previous 25 years, with the Egyptians in the leadership supported by the Soviet Union. They were the only country that could really challenge Israel militarily."
Carter also negotiated a treaty returning control of the Panama Canal to Panama and established full diplomatic ties with the People's Republic of China.
But the 1979 Islamic revolution in Iran would change the course of his presidency. Protests led by Shiite clerics toppled the U.S.-backed Shah, who fled the country. Militants later stormed the U.S. Embassy in Tehran, taking 66 Americans hostage. In late November 13 hostages were released.
In April 1980, Carter authorized a military operation to free the remaining hostages. It failed, and eight U.S. servicemembers died.
Carter also faced challenges at home. Inflation and rising unemployment hobbled the economy, contributing to his 1980 election defeat to Republican Ronald Reagan.
On January 20, 1981 – Reagan’s inauguration day - Iran finally freed the American hostages. Carter, defeated and depressed, returned to Plains to plan his presidential library.
President Jimmy Carter, 2007.
"I envisioned it to be a tiny thing, where I would have an office and some nice buildings in Atlanta.”
It became much more. A well-known global nonprofit, the Carter Center has monitored over 100 elections and mediated disputes ranging from a nuclear standoff with North Korea in 1994 to a peace agreement between Uganda and Sudan.
The Center also promotes health and fights illness in the poorest parts of the planet. Eradicating Guinea Worm disease has been a primary goal.
President Jimmy Carter, 2009.
"There's only been one disease in the history of humankind ever eradicated, and that was smallpox, more than 30 years ago, so Guinea Worm is going to soon be the second disease in history, to be wiped off the face of the earth."
Carter’s work helping humanity— led to Oslo, Norway in 2002 —where he accepted the Nobel Peace Prize.
President Jimmy Carter, 2007.
“When I won the Nobel Peace Prize // it was because of the work of the Carter Center. So, I would be perfectly satisfied to have a legacy based on peace and human rights. I mean, who would not?"
Carter led an active life into his 90s, surviving brain cancer in 2015.
But declining health kept him mostly confined to his hometown of Plains in his final years. Jimmy Carter last appeared in public during funeral services for his wife, Rosalynn, in November 2023.
In one of his last media interviews, Carter shared with VOA his hopes for the future.
President Jimmy Carter, 2019.
“I would like to see the United States in the future strive to be the number one champion in the world of peace and human rights and environmental quality, and I would say treating everyone equal. If we could do that, we would have a real superpower in the country I love very much.”
Carter lived the longest of any occupant of the White House, and his marriage to wife Rosalynn is the longest of any president and first lady.
ຟໍຣັມສະແດງຄວາມຄິດເຫັນ